زمانی که از سایز میلگرد صحبت می‌کنیم، در واقع منظور همان قطر میلگرد است. قطر میلگرد با یک عدد مشخص می‌شود و واحد آن معمولاً میلیمتر است. مثلاً وقتی گفته می‌شود “میلگرد سایز 16″، یعنی این میلگرد قطری برابر با 16 میلیمتر دارد. در بعضی منابع بین‌المللی ممکن است سایز میلگرد با واحد اینچ هم معرفی شود، اما در بازار ایران و بیشتر پروژه‌های عمرانی، سایز میلگرد بر اساس میلیمتر شناخته و خریداری می‌شود.
درک صحیح از سایز میلگرد برای انتخاب درست در پروژه، درست مثل شناخت ستون‌های یک ساختمان است؛ اگر سایز میلگرد متناسب با نیاز سازه نباشد، استحکام و ایمنی در خطر خواهد بود. برای این‌که بتوانید در زمان خرید، انتخاب درستی داشته باشید، آشنایی با “راهنمای خرید میلگرد” و جدول سایزهای استاندارد، قدم اول در تصمیم‌گیری است.
حالا سوال مهم اینجاست: هر سایز میلگرد دقیقاً در کجا و برای چه بخشی استفاده می‌شود؟ در ادامه این مقاله، قدم‌به‌قدم با جدول سایز میلگرد و کاربرد هر سایز آشنا می‌شویم؛ طوری که با خیال راحت بتوانید در زمان خرید، میلگرد مناسب پروژه خود را انتخاب کنید.
جدول سایز میلگرد
هر میلگرد با یک سایز مشخص شناخته می‌شود. گفتیم که این سایز، نشان‌دهنده قطر آن است. هرچه عدد مربوط به سایز بزرگ‌تر باشد، میلگرد ضخیم‌تر و در نتیجه برای بخش‌های سنگین سازه مناسب‌تر است. شناخت دقیق سایز میلگرد نه‌تنها در زمان خرید، بلکه در محاسبات وزن و برآورد هزینه هم اهمیت زیادی دارد. به‌خصوص اگر قصد دارید با دقت بودجه‌بندی کنید، بررسی قیمت میلگرد بر اساس سایز، یکی از مهم‌ترین مراحل خرید خواهد بود.
در جدول زیر، سایزهای مختلف میلگرد به همراه مشخصات کاربردی هرکدام را مشاهده می‌کنید؛ این جدول کمک می‌کند خیلی سریع متوجه شوید کدام سایز برای پروژه‌تان مناسب است.
| سایز میلگرد | قطر زمینه (mm) | رواداری قطر (mm) | وزن طولی (kg/m) | قطر خارجی | سطح مقطع | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| حداقل | حداکثر | |||||
| 8 | 7.5 | + 0.3 – 0.5 | 0.366 | 0.427 | 9 | 50.3 |
| 10 | 9.3 | 0.581 | 0.653 | 11.3 | 78.5 | |
| 12 | 11 | 0.838 | 0.941 | 13.5 | 113 | |
| 14 | 13 | 1.152 | 1.271 | 15.5 | 154 | |
| 16 | 15 | 1.505 | 1.659 | 18 | 201 | |
| 18 | 17 | 1.905 | 2.1 | 20 | 254 | |
| 20 | 19 | 3.352 | 5.594 | 22 | 314 | |
| 22 | 21 | + 0.4 – 0.5 | 2.838 | 3.129 | 24 | 380 |
| 25 | 24 | 3.702 | 4.004 | 27 | 491 | |
| 28 | 26.5 | + 0.4 – 0.7 | 4.644 | 5.023 | 30 | 616 |
| 32 | 30.5 | 6.067 | 6.562 | 34.5 | 804 | |
انواع سایز میلگرد
زمانی که اسم میلگرد می‌آید، خیلی‌ها فقط به یک میله آهنی ساده فکر می‌کنند؛ در حالی که هر میلگرد، سایز مخصوص خودش را دارد و همین سایز است که کاربرد آن را در ساخت‌وساز تعیین می‌کند. گفتیم که سایز میلگرد بر اساس قطر آن مشخص می‌شود، اما طول میلگردها معمولا ثابت و استاندارد است (مثلا اغلب میلگردها، 12 متری هستند)؛ بنابراین وزن هر میلگرد بر اساس سایزش فرق می‌کند. برای محاسبه دقیق وزن و بررسی مشخصات هر سایز، معمولا از جدول اشتال میلگرد استفاده می‌شود که تمام این اطلاعات را به‌صورت استاندارد در اختیار شما قرار می‌دهد. حالا بیایید ببینیم هر گروه از میلگردها در کجا استفاده می‌شوند.
میلگردهای نازک (سایز 6 تا 10 میلیمتر)
میلگردهای نازک، ظاهری لاغر و سبک دارند و به‌دلیل قطر کمی که دارند، خم‌کردن و شکل‌دادن به آن‌ها راحت‌تر از سایزهای دیگر است. این میلگردها معمولا در شاخه‌های ۱۲ متری تولید می‌شوند و وزن هر شاخه، بسته به سایز، چیزی حدود 2 تا 6 کیلوگرم است. این نوع میلگردها بیشتر برای تقویت بخش‌های کم‌فشار یا شکل‌دهی سازه‌های فرعی استفاده می‌شوند. به‌عنوان مثال:
- ساخت خاموت برای نگهداری و قالب‌بندی میلگردهای اصلی در ستون‌ها و تیرها.
- آرماتوربندی تیرچه‌های بتنی که در سقف‌ها استفاده می‌شوند.
- مقاوم‌سازی فونداسیون‌های کوچک و سازه‌های سبک.
اگر دقت کنید، این میلگردها را در پروژه‌های ساختمانی معمولا به شکل حلقه‌ای خم‌شده یا در بافت‌های شبکه‌ای مشاهده می‌کنید.
میلگردهای متوسط (سایز 12 تا 20 میلیمتر)
میلگردهای متوسط، نسبت به گروه قبل ضخیم‌تر و بسیار مقاوم‌تر هستند. این میلگردها هم معمولا در شاخه‌های ۱۲ متری به بازار عرضه می‌شوند و وزن هر شاخه بر اساس سایز، بین حدود 8 تا 24 کیلوگرم است. این گروه از میلگردها نقش بسیار مهمی در استحکام اسکلت ساختمان دارند. درواقع اگر میلگردهای نازک را به‌عنوان نگهدارنده‌های جزئی فرض کنیم، میلگردهای متوسط ستون فقرات ساختمان هستند. کاربرد اصلی این سایز میلگرد:
- استفاده در ستون‌های بتنی برای تحمل وزن طبقات.
- بکارگیری در تیرهای اصلی سقف.
- آرماتوربندی دیوارهای حائل که باید در برابر فشار خاک مقاومت کنند.
اگر به یک ساختمان در حال ساخت نگاه کنید، بیشتر میلگردهایی که در سازه‌های عمودی و افقی دیده می‌شوند، همین سایز هستند.
میلگردهای ضخیم (سایز 22 میلیمتر و بالاتر)
میلگردهای ضخیم، همان‌هایی هستند که وقتی کنار هم چیده می‌شوند، چشم‌گیرترین بخش آرماتوربندی را تشکیل می‌دهند. هر شاخه از این میلگردها در سایزهای بزرگ‌تر ممکن است وزنی بین 30 تا 45 کیلوگرم یا حتی بیشتر داشته باشد. این نوع میلگرد در پروژه‌های خاص و سنگین کاربرد دارد، جایی که مقاومت و تحمل بارهای فوق‌العاده زیاد لازم است. کاربرد اصلی این میلگردها:
- سازه‌های صنعتی مانند کارخانه‌ها و سوله‌های بزرگ.
- پل‌ها و سازه‌های بتنی بلند مرتبه مثل برج‌ها.
- قسمت‌هایی از ساختمان که بار و فشار فوق‌العاده زیادی را تحمل می‌کنند، مثل فونداسیون‌های حجیم یا شمع‌های بتنی.
معمولاً در پروژه‌هایی که از این سایز میلگرد استفاده می‌شود، مهندسان برای محاسبه وزن دقیق میلگرد و تناسب با طراحی سازه، به جدول اشتال مراجعه می‌کنند.
| بازه سایز میلگرد | وزن هر شاخه (تقریبی) | کاربرد اصلی | محل استفاده در ساختمان |
|---|---|---|---|
| میلگردهای نازک | حدود 2 تا 6 کیلوگرم | خاموت‌سازی، تیرچه، آرماتوربندی جزئی | سقف تیرچه بلوک، قالب‌بندی ستون، فونداسیون‌های سبک |
| میلگردهای متوسط | حدود 8 تا 24 کیلوگرم | سازه‌های اصلی، تحمل بار طبقات | ستون‌ها، تیرهای اصلی سقف، دیوار حائل |
| میلگردهای ضخیم | 30 کیلوگرم به بالا | پروژه‌های سنگین و سازه‌های صنعتی | فونداسیون حجیم، برج‌ها، پل‌ها، شمع‌های بتنی |
روش‌های اندازه‌گیری و تشخیص سایز میلگرد
در پروژه‌های ساختمانی، سایز میلگرد یکی از نکات کلیدی است که نباید از آن غافل شد. چرا که سایز دقیق میلگرد مستقیماً روی مقاومت و استحکام سازه تأثیر می‌گذارد. برای اندازه‌گیری سایز میلگرد روش‌های مختلفی وجود دارد؛ بعضی از این روش‌ها در کارگاه‌های تخصصی استفاده می‌شوند و برخی دیگر در شرایط ساده و حتی با ابزارهای ابتدایی هم قابل اجرا هستند. در ادامه، سایر روش‌های اندازه‌گیری سایز میلگرد را با جزئیات بررسی می‌کنیم تا بسته به شرایط، بهترین انتخاب را داشته باشید.
استفاده از شابلون برای محاسبه سایز میلگرد
یکی از ساده‌ترین و دقیق‌ترین روش‌های تشخیص سایز میلگرد، استفاده از شابلون است. شابلون یک صفحه فلزی یا پلاستیکی است که چندین سوراخ با اندازه‌های استاندارد دارد. میلگرد را داخل سوراخ‌ها قرار می‌دهند و سایزی که میلگرد به‌درستی در آن جا بگیرد، همان سایز واقعی میلگرد است. در واقع، شابلون میلگرد چیست را می‌توان این‌طور تعریف کرد: ابزاری کاربردی و سریع برای سنجش قطر میلگرد، بدون نیاز به محاسبات پیچیده.
محاسبه سایز میلگرد با کنترل چشمی
این روش بیشتر برای افراد با تجربه کاربرد دارد. در این حالت، استادکار یا مهندس با یک نگاه به میلگرد، سایز تقریبی آن را حدس می‌زند. البته این روش به هیچ عنوان برای اندازه‌گیری دقیق توصیه نمی‌شود، چرا که خطای انسانی در آن بسیار بالاست؛ اما در کارگاه و هنگام بارگیری، یک راه سریع برای تشخیص اولیه به حساب می‌آید.
نحوه تشخیص سایز میلگرد با دست
در برخی مواقع که ابزار دقیق در دسترس نیست، می‌توان با دست سایز میلگرد را حدودی تشخیص داد. معمولا استادکاران با لمس کردن ضخامت میلگرد و مقایسه آن با میلگردهایی که قبلاً در ذهن دارند، سایز را حدس می‌زنند. این روش، مثل کنترل چشمی، بیشتر برای تشخیص سریع استفاده می‌شود و نمی‌تواند جایگزین اندازه‌گیری دقیق باشد.
استفاده از گیج اندازه‌گیری قطر میلگرد
گیج، ابزاری شبیه خط‌کش است که بر اساس استانداردهای مختلف طراحی می‌شود. میلگرد را در محل مشخص شده روی گیج قرار می‌دهند و سایز دقیق آن را از روی درجه‌بندی گیج می‌خوانند. این روش دقت بالاتری نسبت به کنترل چشمی و اندازه‌گیری با دست دارد و معمولا در انبارها یا هنگام تحویل میلگرد استفاده می‌شود.
استفاده از کولیس برای محاسبه قطر میلگرد
کولیس یکی از دقیق‌ترین ابزارها برای اندازه‌گیری سایز میلگرد است. فک‌های کولیس دور میلگرد قرار می‌گیرند و عدد روی صفحه کولیس، قطر دقیق میلگرد را نشان می‌دهد. این روش در آزمایشگاه‌ها، کارگاه‌های کنترل کیفیت و هنگام خرید میلگرد از کارخانه، کاربرد فراوانی دارد.
تشخیص سایز میلگرد با استفاده از ترازو
در این روش ابتدا میلگرد را وزن می‌کنند و سپس با استفاده از فرمول وزن مخصوص فولاد و طول میلگرد، سایز آن را به‌دست می‌آورند. این روش معمولا زمانی استفاده می‌شود که به دلایلی امکان استفاده از ابزار اندازه‌گیری وجود نداشته باشد. هرچند این روش به دقت کولیس نیست، اما برای اطمینان از صحت بار میلگرد در زمان خرید بسیار مفید است.
تشخیص درست سایز میلگرد اهمیت زیادی دارد؛ چرا که مستقیماً بر مقاومت سازه و قیمت میلگرد تأثیر می‌گذارد. اگر سایز اشتباه انتخاب شود، ممکن است نه‌تنها استحکام ساختمان به خطر بیفتد، بلکه هزینه‌های پروژه هم بیشتر از حد معمول شود. به همین دلیل، در قدم بعدی باید بدانیم چطور بهترین سایز میلگرد را متناسب با نیاز پروژه انتخاب کنیم تا هم ایمنی ساختمان تأمین شود و هم هزینه‌ها منطقی باقی بماند.
انتخاب بهترین سایز میلگرد برای پروژه
برای انتخاب بهترین سایز میلگرد در یک پروژه ساختمانی، باید فاکتورهای مختلفی را در نظر گرفت. انتخاب صحیح سایز، تاثیر مستقیم بر استحکام سازه، هزینه‌ها و زمان ساخت خواهد داشت. در این بخش، به نکات کلیدی برای انتخاب سایز میلگرد مناسب پرداخته‌ایم:
- نوع سازه
بسته به نیاز هر بخش از سازه (فونداسیون، ستون‌ها، تیرها، یا خاموت‌ها)، سایز میلگرد انتخابی متفاوت خواهد بود. - نقشه و محاسبات مهندسی
مهندسان سازه با در نظر گرفتن بارهای مرده و زنده، سایز و تعداد میلگرد مناسب برای هر قسمت را تعیین می‌کنند. - مقررات و استانداردهای ساختمانی
رعایت استانداردها و مقررات ملی برای انتخاب سایز میلگرد ضروری است تا سازه‌ای ایمن و مطابق با اصول ساخت ایجاد شود. - هزینه‌ها
میلگردهای ضخیم‌تر هزینه بیشتری دارند. انتخاب سایز مناسب باید هزینه‌ها را در حد معقول نگه‌دارد و از هدررفت منابع جلوگیری کند.
در نهایت، انتخاب بهترین سایز میلگرد برای پروژه ساختمانی تنها یکی از مراحل مهم در ساخت یک سازه محکم است. اما چیزی که در این مرحله بسیار اهمیت دارد، کیفیت میلگردهایی است که برای پروژه خود انتخاب می‌کنید. میلگردهای با کیفیت بالا، نه تنها باعث استحکام بیشتر سازه می‌شوند، بلکه در طولانی مدت از بروز مشکلاتی مانند ترک‌خوردگی و آسیب‌های ساختاری جلوگیری می‌کنند. این یعنی اگر از میلگردهای مناسب و استاندارد استفاده کنید، سازه شما مدت زمان بیشتری بدون مشکلات و آسیب‌ها باقی می‌ماند.
اما کیفیت میلگردها تنها با انتخاب سایز مناسب به دست نمی‌آید. برای اطمینان از داشتن میلگردهایی با کیفیت، باید از منابع معتبر و شناخته‌شده خرید کنید. تأمین‌کنندگان معتبری مانند فولادسل می‌توانند میلگردهای استاندارد، با کیفیت و با دوام بالا را به شما ارائه دهند. این انتخاب نه تنها به اطمینان از کیفیت سازه شما کمک می‌کند، بلکه باعث کاهش هزینه‌ها و زمان اجرای پروژه نیز می‌شود.
خرید از منابع معتبر همچنین شما را از مشاوره‌های فنی و راهنمایی‌های تخصصی بهره‌مند می‌سازد، که این خود به کاهش ریسک‌های احتمالی در پروژه کمک خواهد کرد. بنابراین، همیشه به منابع معتبر برای خرید میلگرد اعتماد کنید تا پروژه‌های ساخت و سازتان با کیفیت و دقت بالایی اجرا شود.