هر پروژهٔ ساختمانی یا صنعتی، با درنظرداشتن اینکه برای پیش‌بردن هدف خاصی آغاز شده، نیازمند به کار گیری مواد اولیه، متخصصان و روش‌های متفاوتی است؛ مطمئناً بخش تأمین مواد اولیهٔ این پروژه‌ها، ارتباط مستقیمی با تنوع فراورده‌های فولادی دارد. فراورده‌های فلزی نیز بر مبنای مؤلفه‌هایی مانند روش تولید، آلیاژ به‌کاررفته، شکل ظاهری و کاربردهای نهایی، به انواع گوناگونی تقسیم می‌شوند. در این مقاله، قصد داریم انواع ورق فولادی را که پایهٔ تولید بسیاری از آهن‌آلات قرار می‌گیرند به شکل مختصر بررسی کنیم و ویژگی‌ها و کاربردهای هرکدام را بیان نماییم.
انواع ورق فولادی چیست؟
به بازهٔ وسیعی از محصولات فلزی که پایهٔ تولید بسیاری از فراورده‌های فلزی مانند انواع پروفیل قرار می‌گیرند، ورق فولادی می‌گویند؛ این محصولات در آلیاژها، اَشکال ظاهری، ابعاد و مدل‌های متنوعی تولید می‌شوند و هرکدام، برای کاربرد خاصی طراحی شده‌اند؛ به‌عنوان‌مثال، دستهٔ قابل‌توجهی از فراورده‌های فلزی با عنوان ورق‌های استیل شناخته می‌شوند. این محصولات باتوجه‌به عناصر تشکیل‌دهنده، مقاومت بالایی در برابر عوامل خورندهٔ محیطی، اسیدها و بازها دارند و همین مسئله منجر به استفاده از آن‌ها در موقعیت‌های نامساعد آب‌وهوایی و سایر موقعیت‌های مشابه می‌شود.
در ادامهٔ مقاله، انواع دسته‌بندی‌های ورق فولادی را معرفی می‌کنیم و پس از بیان توضیحات هر مورد، فراورده‌های فلزی آن دسته را به شکل کامل معرفی می‌کنیم.
انواع ورق فولادی بر اساس روش تولید
فلزات بر اساس ویژگی‌های فیزیکی و ترمودینامیک، برای استفادهٔ بهینه‌تر در عملیات‌های حرارتی گوناگونی قرار می‌گیرند و در نهایت هم محصولات و فراورده‌های متفاوتی از هرکدام از این عملیات‌های حرارتی حاصل می‌شود. به‌عنوان نمونه، فولاد معمولاً با دو روش کلی نورد گرم و نورد سرد ساخته می‌شود و محصولاتی که در این دو فرایند تولید شده‌اند، از نظر ویژگی‌های مکانیکی و ظاهری، تفاوت‌های بارزی با یکدیگر دارند.
نورد گرم
در نورد گرم، اسلب‌ها و گندله‌های فلزی در آغاز خط تولید قرار می‌گیرند و حرارت می‌بینند؛ پس از آنکه به میزان کافی منعطف شدند، به سمت غلتک‌های مقاوم در برابر مواد مذاب هدایت می‌شوند تا با اعمال فشار، به شکل محصول نهایی دربیایند. در این عملیات حرارتی، مواد اولیه بیش از هزار درجهٔ سانتی‌گراد گرم می‌شوند و همین مسئله، موجب می‌شود که این فرایند با نام “نورد گرم” شناخته شود. محصولات تولیدشده با نورد گرم، پس از عبور از غلتک‌ها، با تکنیک‌های گوناگونی خنک‌سازی می‌شوند و از چرخهٔ تولید خارج می‌شوند. در ادامه، دو مورد از مشهورترین تولیدات این نورد را بررسی می‌کنیم.
_ ورق سیاه یا نورد گرم
این مورد همانطور که از نام آن مشخص است، معروف‌ترین محصول نورد گرم به‌حساب می‌آید. محصولاتی با این روش تولید می‌شوند، ظاهری زبر، تیره و تا حدودی خش‌دار دارند؛ اتفاقاً به همین دلیل هم هست که محصولات این نورد، با نام ورق سیاه نیز نامیده می‌شود. گفتنی است که تولیدات نورد گرم، قابلیت‌های مکانیکی و فنی کمتری در مقایسه با فراورده‌های نورد سرد دارند و همین از جهت ابعاد و ضخامت، به‌دقت آن محصولات نیستند؛ همهٔ این مسائل باعث می‌شود که قیمت انواع ورق فولادی نورد گرم کمتر از سایر گزینههاست.
_ ورق اسید شویی:
همانطور که در بخش قبلی گفتیم، تولیدات نورد گرم به سبب حرارت زیاد و آسیب‌های فیزیکی کوچک و بزرگ، دچار خوردگی‌ها و خط و خش‌های سطحی می‌شوند؛ علاوه بر این، پوسته‌های زیر و درشتی بر روی این محصولات ایجاد می‌شود که موجب برو مشکلات گوناگونی است. این مسائل دست به دست هم می‌دهد تا متخصصان یک راه چاره‌ی مناسب برای اطلاح ظاهری این دسته از انواع ورق فولادی بیابند؛ این راه حل، انجام فرایندی با عنوان اسید شویی است که ورق در طی آن، از استخرهای اسید می‌گذرد تا کاملا براق و تمیز بشود.
محصولاتی که چنین فرایندی را پشت سر می‌گذارند، با نام ورق اسید شویی نامیده می‌شوند؛ این دسته از ورق‌های فولادی، در ساخت انواع محصولات باکیفیت و پرکاربرد مانند ورق‌های نورد سرد، رنگی و گالوانیزه به کار می‌روند.
نورد سرد
در مقابل روش قبلی، نورد سرد قرار دارد که پایهٔ ساخت بسیاری از نمونه‌های مشهور بازار مانند ورق گالوانیزه است. لازم به ذکر است که این محصول با نام ورق روغنی نیز شناخته می‌شود.
مکانیسم کلی این نورد بر پایهٔ فشاری است که از طرف غلتک‌های پرفشار بر محصولات اولیه اعمال می‌شود و باعث شکل‌گیری آن‌ها می‌شود. همانطور که مشاهده می‌کنید، در این نورد نیاز نیست که مواد اولیه بیش از اندازه حرارت ببینند و به همین دلیل، این روش “نورد سرد” نامیده شده است. محصولات اولیه در نورد سرد، ورق‌های نورد سیاه هستند و دمای کلی نیز نهایتاً به 200 درجهٔ سانتی‌گراد می‌رسد، به همین دلیل، اصطلاحاً این دما را با عنوان “دمای اتاق” می‌نامند.
محصولاتی که از نورد سرد خارج می‌شوند، مقاومت کششی و استحکام فیزیکی بیشتری در مقایسه با فراورده‌های نورد گرم دارند و همین نکته باعث می‌شود که از آن‌ها در بسیاری از پروژه‌های حساس استفاده شود؛ گفتنی است که این محصولات از جهت قیمت، گران‌تر از سایر آهن‌آلات هستند.
انواع ورق فولادی بر اساس آلیاژ به‌کاررفته در ساخت
آلیاژ به ترکیب عناصر شیمیایی‌ای گفته می‌شود که در ترکیب یک فراوردهٔ فلزی به کار می‌روند؛ این عنصرها که بسیار متنوع‌اند، ویژگی‌های گوناگونی مانند مقاومت در برابر آسیب‌های شیمیایی، جوش‌پذیری زیاد، انعطاف مطلوب و ماشین‌کاری مساعدی به فلزات می‌دهند و همین نکته علت استفاده از آن‌ها را توجیه می‌کند.
در ادامهٔ پاسخ به پرسش “انواع ورق فولادی چیست” باید بدانید که این محصولات بر اساس میزان و تعداد عناصر شیمیایی، به دو دستهٔ کلی پرآلیاژ و کم‌آلیاژ تقسیم می‌شوند.
_ نمونه‌های کم‌آلیاژ:
آن دسته از فراورده‌های فلزی که در این دسته قرار می‌گیرند، ترکیبات شیمیایی کمتری را در خود جای داده‌اند و این ترکیبات، درصد کمی از سهم کلی متریال را تشکیل می‌دهند؛ به‌عنوان‌مثال، سری ST37 یکی از گریدهایی است که دارای عناصر شیمیایی کم است، بنابراین در این دسته قرار می‌گیرد.
_ نمونه‌های پرآلیاژ:
آن دسته از فراورده‌های فولادی که از عناصر تشکیل‌دهندهٔ متنوعی ساخته شده‌اند و این عناصر بر روی‌هم، تا 50 درصد از سهم کلی متریال را تشکیل می‌دهند، در تقسیم‌بندی نمونه‌های پرآلیاژ قرار می‌گیرند. بهترین مثال، برای محصولات این دسته، انواع ورق فولادی استنلس‌استیل است که از ترکیب عناصر گوناگونی مانند سیلیسیم، نیکل، کروم، کربن، منگنز، فسفر و گوگرد ساخته می‌شوند.
در ادامه، یکی از مشهورترین آلیاژهای به‌کاررفته در فراورده‌های فلزی را معرفی خواهیم کرد.
آلیاژ استیل ضدزنگ
این دسته از آلیاژها با درنظرداشتن اینکه از عناصر شیمیایی خاصی تولید شده‌اند، مقاومت بالایی در برابر حرارت زیاد، دمای کم، عوامل خورندهٔ محیطی، اسیدها و بازها دارند؛ همین مسئله باعث می‌شود که از محصولات تولیدشده با استیل ضدزنگ در شهرهای مرطوب، پروژه‌های دریایی و برای انتقال مواد خورندهٔ اسیدی استفاده بشود.
استیل ضدزنگ بر مبنای عناصر تشکیل‌دهنده به سه مدل اصلی تقسیم می‌شود.
_ استیل بگیر:
کروم یک عنصر شیمیایی گران‌قیمت است و افزودن آن به فولاد، علاوه بر ویژگی‌های دیگر، موجب به‌وجودآمدن یک رفتار مغناطیسی می‌شود؛ به همین دلیل، آن گروه از آلیاژهای استیل که مقادیر زیادی کروم را در خود جای داده‌اند، دارای یک رفتار مغناطیسی هستند و همین مسئله باعث نام‌گذاری آن‌ها با عنوان “بگیر” می‌شود. ورق‌های سری 400 مانند گریدهای 410، 420 و 430 جزو پرکاربردترین انواع این دسته هستند.
_ استیل نگیر:
این آلیاژها بر خلاف مدل‌های قبلی، دارای کروم کمتری است و همین مسئله باعث می‌شود که رفتار مغناطیسی خود را از دست بدهد. لازم به ذکر است که کروم علاوه بر رفتار مغناطیسی، موجب افزایش مقاومت فولاد در برابر عوامل خورندهٔ اسیدی هم می‌شود؛ بنابراین، مدل نگیر استیل، مقاومت چندان مطلوبی در برابر این مایعات ندارد. ورق‌های گرید 304، 309S، 310S، 316 و 321 جزو این دسته از محصولات فلزی به‌حساب می‌آیند.
_ استیل نسوز:
فولاد به طور معمول، در دماهای بالا مقاومت خود را از دست می‌دهد و منعطف می‌شود؛ به همین دلیل متخصصان با اضافه‌کردن مقادیر خاصی از برخی عناصر شیمیایی مانند کروم، این فلز را برای کار در دماهای بالای 500 درجهٔ سانتی‌گراد آماده می‌کنند. استیل‌های نسوز علاوه بر تحمل دماهای زیاد، مقاومت به خستگی و یا خیزش خود را هم حفظ می‌کنند و همین مسئله، موجب افزایش استفاده از آن‌ها می‌شود. ورق‌های استیل 1.4828، 1.4841 و 1.4845 جزو مشهورترین انواع استیل نسوز هستند.
هرکدام از گریدهای ورق استیل، بر اساس اینکه در کدام‌یک از سه دستهٔ نسوز، نگیر و بگیر قرار می‌گیرند، کاربرد و مورد استفادهٔ مربوط به خود را دارند؛ به‌عنوان‌مثال، مدل‌های نسوز این آلیاژ برای ساخت انواع کوره‌های ذوب، دیگ‌های بخار و تجهیزات حرارتی دیگر استفاده می‌شوند و سایر نمونه‌ها نیز، علاوه بر استفاده‌های موردی، در ساخت انواع پروفیل و لوله‌های استیل به کار می‌روند.
انواع ورق فولادی بر اساس شکل ظاهری و پوشش‌دهی
تقسیم‌بندی دیگری که محصولات فلزی را به چندین گروه خاص تقسیم می‌کند، شکل این مقاطع پس از انجام فرایندهای تولید و عرضه به بازار است. توجه داشته باشید که این محصولات بدون دلیل در اشکال خاص تولید نمی‌شوند و کاربرد این ورق‌هاست که چنین اقداماتی را توجیه می‌کند.
برای درک بهتر این مسئله، به سراغ بررسی دو مورد از مشهورترین انواع این دسته می‌رویم.
ورق آجدار
این محصول در واقع یک نوع ورق نورد گرم به‌حساب می‌آید که از یک سطح پر از برآمدگی تولید شده است؛ این برآمدگی‌ها در اَشکال گوناگونی مانند لوزی، دایره، مربع و مستطیل هستند و علت اصلی استفاده از آن‌ها، ایجاد اصطکاک است. پس این محصول در موقعیت‌هایی به کار می‌رود که نیاز است اصطکاک روی زمین را بیشتر کنند؛ معمولاً از این مورد در کف‌سازی انواع اتومبیل سنگین، نیسان، کشتی، پله‌های فلزی و مواردی ازاین‌دست استفاده می‌شود.
ورق گالوانیزه
گالوانیزاسیون نوعی فرایند است که در طی آن، یک پوشش از جنس عنصر روی، بر دو سطح انواع ورق فولادی ایجاد می‌شود؛ این پوشش باعث افزایش مقاومت محصولات در برابر اکسید آهن ناشی از آب، رطوبت و هوا می‌شود. از محصولات گالوانیزه در ساخت انواع پروفیل ساختمانی و صنعتی، انواع مخازن حمل مایعات، لوله‌های گالوانیزه و بدنهٔ قطعات و تجهیزات فلزی استفاده می‌شود.
ورق روغنی
این محصولات در واقع همان ورق‌های گالوانیزه هستند که با یک رنگ اپوکسی یا الکترواستاتیک به بازار عرضه می‌شوند؛ این محصولات در 15 نمونهٔ متفاوت از جهت رنگ تولید می‌شوند و از جهت ظاهری، به مدل‌های کرکره‌ای، شادولاین، ذوزنقه‌ای و ژنوا تقسیم می‌شوند. جالب است بدانید که علت رنگ‌آمیزی این مقاطع فولادی، افزایش مقاومت آن‌ها در برابر عوامل خورنده محیطی است؛ همچنین این محصولات پس از رنگ‌آمیزی، ظاهری چشم‌نواز پیدا می‌کنند و برای استفاده در پروژه‌های تزئینی مانند پوشش‌دهی سقف سوله‌ها، ساخت درب‌های فروشگاه‌ها و موارد مانند این، به کار می‌روند.
سخن پایانی
در این مقاله تلاش کردیم تا ابتدا پاسخی جامع به پرسش “انواع ورق فولادی چیست” بدهیم و پس از آن، به سراغ معرفی انواع این محصولات برویم؛ این محصولات بر اساس نوع ساخت به دو دستهٔ نورد سرد و گرم، از نظر آلیاژ به موارد گوناگونی مانند استیل ضدزنگ و از جهت ظاهر و پوشش بیرونی به مدل‌های آجدار و گالوانیزه تقسیم می‌شوند. گفتنی است که هرکدام از این نمونه‌ها، در بخش خاصی از پروژه‌های صنعتی و ساختمانی به کار می‌روند.
در پایان این مقاله، خالی‌ازلطف نیست اگر از فروشگاهی صحبت کنیم که انواع ورق‌های فلزی را در آلیاژها، ابعاد، اَشکال و ضخامت‌های گوناگون عرضه می‌کند. با مراجعه به صفحهٔ فروشگاهی این مجموعه که فولادسل نام دارد، می‌توانید از جدیدترین قیمت‌ها و اخبار دنیای آهن‌آلات مطلع شوید و یک خرید مطمئن را تجربه کنید. برای اطلاعات بیشتر، بر روی عبارت “انواع ورق فولادی و آهنی” ضربه بزنید.